Wetenschappers kunnen een door de Tweede Kamer geëist onderzoek naar het relatief hoge aantal sterfgevallen in Nederland niet uitvoeren. Ze krijgen gegevens over bijvoorbeeld coronabesmettingen en vaccinaties niet van het RIVM en de GGD, bevestigt onderzoeker Robert Verheij na berichtgeving door de Volkskrant. „Daardoor kan een deel van de puzzel niet gelegd worden.”
Privacyregels zouden het delen van informatie in de weg zitten. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wijst erop dat op de websites van de Rijksoverheid duidelijk staat dat het instituut geen gegevens deelt met derden. Kamerlid Pieter Omtzigt, die eind vorig jaar een motie indiende waarin om nader onderzoek wordt gevraagd, noemt het „bizar” dat onderzoekers hierdoor de benodigde data niet krijgen. Hij wil daarover binnenkort in gesprek gaan met onderzoekers van diverse betrokken instituten, reageert hij op Twitter.
Het CBS kwam eerder tot de conclusie dat de zogeheten oversterfte voor een deel komt door de coronapandemie, maar dat het virus niet alles kan verklaren. Volgens Verheij, die hoogleraar is aan de Tilburg University en tevens werkt voor onderzoeksinstituut Nivel, is het maar de vraag of zo’n sluitende verklaring er ooit zal komen, omdat veel factoren een rol kunnen spelen in de sterftecijfers.
Volgens Verheij legt de zaak een groter probleem bloot. „De mogelijkheden om onafhankelijk onderzoek te doen worden hierdoor beperkt. Daar moeten we als maatschappij over nadenken.” De overheid moet er wat hem betreft beter voor zorgen dat medische gegevens gedeeld kunnen worden zonder dat ze te herleiden zijn tot individuen. „Misschien is het ook niet altijd nodig dat mensen vooraf toestemming geven voor dergelijk onderzoek. Als je maar weet onder welke omstandigheden dat kan en de juiste maatregelen neemt om te voorkomen dat individuen herleidbaar zijn.” Europese privacyregels bieden volgens de onderzoekers meer ruimte dan Nederland nu gebruikt. „Daarover is nog veel juridische mist.”
Op zich heeft Verheij wel vertrouwen in onderzoekers van het RIVM en het CBS. Hij wijst er echter ook op dat de motie-Omtzigt „expliciet vraagt om onafhankelijk academisch onderzoek”. Als het RIVM zelf onderzoek doet, terwijl het ook betrokken was bij het opstellen van beleid, wordt daar niet aan voldaan. „Dan is er een WC-eend-effect”, verwijst hij naar de bekende reclame waarin een merk de eigen producten adviseert. „Het is belangrijk dat onderzoek kan worden gedaan door onderzoekers die niet tevens verantwoordelijk zijn voor het beleid.”
Het ministerie van Volksgezondheid laat weten onafhankelijk onderzoek naar oversterfte heel belangrijk te vinden. Over het binnen de regels delen van data overlegt het ministerie nog met betrokken organisaties, laat een woordvoerster weten.
